ŠUMOVITO brdo kraj čuvenog manastira Ćelije kod Valjeva, uz prelepu klisuru reke Gradac, jedne od najčistijih u jugoistočnoj Evropi, skrivalo je doskoro ostatke utvrđenja iz trećeg ili četvrtog veka! Četvorougaona kula, od lomljenog kamena, locirana je na samoj ivici stenovite litice, a značajno je i što su uz nju pronađeni i ostaci puta, koji je povezivao valjevsku i požešku kotlinu uz koje su, kako se pretpostavlja, ovakva utvrđenja i podizana.
16 Ponedeljak, 31. mart 2025. REPORTAŽE www.novosti.rs Foto Arhiva Krušić Foto Zavod za zaštitu spomenika Valjevo
Arheolozi ističu da otkriće na Ćelijskom brdu baca novo svetlo na antičku istoriju valjevskog kraja, a uz kulu osmatračnicu pronađene su i cisterna za vodu, te brojni ostaci vojne opreme. Ovaj lokalitet, inače, otkriven je prilikom obilaska terena tokom istraživanja vojnog utvrđenja, kasnije naselja Jerinin grad u selu Brangoviću, u klisuri Gradca, koje se prostire na čak četiri hektara.
– Najpre je istražen četvorougaoni objekat veličine 12 sa devet metara od lomljenog kamena, a posle su obavljena iskopavanja kojima je otkriven ceo prostor oko kule, kao i cisterna za vodu, odnosno sakupljanje kišnice – kaže rukovodilac istraživanja Nevena Pavlović, arheolog Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Valjevu. – Svrha utvrđenja od 300 kvadratnih metara, prve su pretpostavke, bila je da zaštiti put, odnosno robu koja se njime prevozila od napadača, pljačkaša, razbojnika, bandita… Ovakve kule osmatračnice podizane su duž graničnih reka i glavnih puteva. Upravo u blizini ovog lokaliteta pronašli smo ostatke antičkog puta, koji je preko Povlena spajao valjevsku i požešku kotlinu i na njegovoj trasi konstatovana je mreža utvrđenja koja su ga štitila.
Foto Arhiva Krušić Foto Zavod za zaštitu spomenika Valjevo
Pored Jerininog grada i Ćelijskog brda, pronađeno je još jedno, zasad delimično istraženo manje utvrđenje, za koje se smatra da je bilo osmatračnica na Taoru. Duž puta do Taora, uz to, ima više mesta, položaja, toponima, koji ukazuju na postojanje manjih utvrđenja na tom prostoru. Svi oni prate ostatke rimskog puta ka Čačku i Užicu.
– Ne postoje istorijski podaci, geografske karte, ni bilo kakva druga svedočanstva o postojanju tog puta, ali sve ukazuje da su ova utvrđenja upravo uz njega podizana – objašnjava arheolog Nevena Pavlović. – U planu je da se posveti više pažnje istraživanju tog puta, a sasvim je očekivanjo da se na toj trasi pronađe još neko utvrđenje. Postoji znatan broj antičkih puteva u Srbiji, a nema u potpunosti istraženih kula osmatračnica, zato je istraživanje jedne takve građevine na Ćelijskom brdu veoma značajno.
Po završetku arheoloških i konzervatorskih radova, planirano je da Ćelijsko brdo bude otvoreno za turiste. Arheolozi pretpostavljaju da je vrlo verovatno da je upravo po ovim malim utvrđenjima, malim gradovima, i reka Gradac dobila ime.
Foto Arhiva Krušić Foto Zavod za zaštitu spomenika Valjevo
– Ovog proleća trebalo bi da se nastave konzervatorski radovi na kuli, koji su započeti prošle godine – kaže Nevena Pavlović. – Ove godine biće konzervirani bedemi i cisterna za vodu. Planirano je i postavljanje putokaza i informativnih tabli, kako bi posetiocima bio predstavljen ovaj lokalitet, koji će zahvaljujući blizini znamenitog manastira Ćelije i prelepe reke Gradac svakako da obogati turističku ponudu Valjeva i okoline.
Rezervoar
– ZIDOVI rezervoara za vodu napravljeni su od lomljenog kamena, uz korišćenje krečnog maltera, kojim su omalterisani sa unutrašnje strane – kaže Nevena Pavlović. – Kamen je slagan u relativno pravilne redove, kojih je očuvano dvadesetak, koliko je izbrojano u jugoistočnom zidu. Pod cisterne je nivelisan i premazan malterom koji ne propušta vodu, nije najbolje očuvan, veći deo je iskrzan i izlupan.