NIGDE odnos tajne policije prema svom narodu nije toliko ličio na vožnju na rolerkosteru kao u Jugoslaviji. Tajna služba se prvo survala u ponor najkrvavijeg terora.
ISTORIJA Prvi načelnik Ozne za Srbiju bio je Slobodan Penezić Krcun , Foto “Vikipedija”
Onda se u svega nekoliko godina uzdigla do srazmerne trpeljivosti. Pa se onda u trenucima državne krize opet survala do većeg nasilja iako daleko blažeg nego u drugoj polovini četrdesetih godina.
Kao i druge tajne policije, Ozna je bacila ljagu na ugled režima koji je, tobože, trebalo da brani. Partizanska pobeda je bila veličanstvena. Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije je izrasla u najveći pokret otpora u Evropi, a drugi u svetu, posle kineske narodnooslobodilačke armije. Kinezi su bili brojniji od Jugoslovena, a njihova NOA je 1945. godine imala 1,2 miliona boraca, naspram 800.000 jugoslovenskih partizana. Jugoslovenski partizani su bili i jedini evropski pokret otpora koji je sâm oslobodio celu svoju zemlju zapadno od Drine i Bosuta.
Posle oktobra 1944. Crvena armija je otišla ka Budimpešti, tako da je partizanska vojska ostala sama da se bori i izbori. Doduše, Albanci tvrde da su i njihovi partizani sami oslobodili Zemlju Orlova, bez ikakve spoljne pomoći. Razlika je u tome što se okupator povukao iz Albanije, dok su borbe u Jugoslaviji sve do maja 1945. godine bile izuzetno teške…Ozna je u tom vremenu vodila rat protiv sopstvenog stanovništva. Najistraženiji period istorije naše tajne/političke policije je onaj neposredno nakon Drugog svetskog rata. Nekoliko istoričara je napisalo bar tuce knjiga na tu temu. Kosta Nikolić je napisao knjigu o počecima Ozne, a Srđan Cvetković je posvetio decenije svog života proučavanju terora Ozne/Udbe nad narodom. Iz tog rada proizašle su brojne knjige koje koristim u ovom tekstu. Doprinos proučavanju odnosa nove vlasti i građanstva, koje je smatrano glavnim neprijateljem, dala je Nataša Milićević. Dragomir Bondžić je proučio odnos partije prema Univerzitetu. Martin Previšić je napisao sintezu o Golom otoku.
Srđan Cvetković je prodro dalje od pedesetih godina, tako da se i za to vreme oslanjam na njegove knjige.
POPULARNO se kaže Udba, ali je ova organizacija imala dve svoje prethodnice, Korpus narodne odbrane Jugoslavije (KNOJ) i Odeljenje za zaštitu naroda (OZNA). Tito je 13. maja 1944. godine, za vreme boravka u Drvaru, izdao naredbu o osnivanju Odeljenja za zaštitu naroda. Evo kako je objasnio osnivanje Ozne: „U sadašnje vrijeme političkom obavještajnom službom na teritoriji koju su okupirali Nijemci i njihovi agenti, kao i borbom protiv špijuna, diverzanata, terorista i drugih antinarodnih elemenata, u Narodnooslobodilačkom pokretu bavi se niz organizacija. Vojna obavještajna služba vrši i političku obavještajnu službu i kontraobavještajnu službu. Pored nje, obavještajnu službu i borbu protiv neprijateljskih elemenata vode: Odsjek za zaštitu naroda u Bosni, posebni okružni obavještajni centri u Hrvatskoj, VOS u Sloveniji i druge organizacije. U vezi sa očiglednim razvitkom međunarodnih veza NOP-a, javljaju se nužnost i mogućnost organizacije političke obavještajne službe i u inostranstvu. Jedinstvena struktura i centralizovano rukovodstvo omogućuju obezbjeđenje jedinstvene i tvrde političke linije u obavještajnoj i kontraobavještajnoj službi i daju vrhovnom komandantu i rukovodstvu NOP-a moćno oružje za nanošenje jednovremenih udaraca po fašističkim i drugim neprijateljskim elementima po čitavoj zemlji.“
Prvi načelnik Ozne za Srbiju bio je Slobodan Penezić Krcun, a šefovi četiri odseka bili su Mile Milatović, Radovan Grković, Slobodan Krstić Uča i Svetolik Lazarević.
Pored kontraobaveštajne i bezbednosne funkcije, najvažnija misija Ozne bila je progon političkih i klasnih protivnika revolucije i komunističke partije. Pored vojne strukture (prema spoljnom neprijatelju), postojala je i bezbednosna struktura okrenuta prema „narodnom neprijatelju i kontrarevoluciji.“ Već u ranoj fazi svog postojanja, pripadnici Ozne su se ponašali samovoljno i delovali su izvan institucija. Organi Ozne su se često stavljali iznad lokalnih civilnih vlasti, videvši sebe kao najvažniju ustanovu u državi koja račune treba da polaže samo vrhovnoj komandi.
UDARAC jugoslovenske revolucionarne vojske na svoje stvarne i/ili nabeđene protivnike 1944. i 1945. bio je nešto bez premca u čitavoj Evropi. Tek će levičarski gerilci u Indokini sedamdesetih godina pokazati sličan stepen surovosti prema unutrašnjem neprijatelju. I u Jugoslaviji i u Indokini komunisti su došli na vlast posle rata koji je imao dve strane: rat protiv stranih zavojevača i građanski rat. Uz to u Jugoslaviji vođeno više građanskih ratova u isto vreme.
Svi ovi brojevi izgledaju malo u poređenju sa strašnim terorom Ozne u Jugoslaviji. Prema računanju istoričara Srđana Cvetkovića, u Jugoslaviji je, u odnosu na broj stanovnika, ubijeno najmanje dvadeset puta više ljudi nego u Francuskoj, koja prednjači na Zapadu, a najmanje dva puta više nego u Bugarskoj, koja je vicešampion među državama u kojima su komunisti preuzeli vlast.
U Jugoslaviji je kraj rata samo završnica krvavog višestrukog sukoba. Rat se vodio i protiv okupatora, i između zavađenih naroda i vera, i unutar svakog jugoslovenskog naroda, osim Albanaca i Makedonaca, kod kojih su žrtve bile zanemarljive. Među Srbima su se odvijala tri sukoba: rat četnika i partizana, rat partizana i kolaboracionista, i povremeni sukobi četnika s kolaboracionistima, posebno ljotićevcima. Pri kraju rata su se antikomunisti našli u zajedničkom frontu.
Osveta se isprepletala sa uništavanjem klasnog neprijatelja, a u slučaju Nemaca i Italijana – etničkim čišćenjem. Jedina izričita Titova naredba, napismeno, da se neko ubije odnosila se na banatske Nemce. Inače, on je izbegavao da potpisuje i obične smrtne kazne nego je kao predsednik Republike potpisivao pomilovanja.
NA ZAPADU Jugoslavije likvidirano je najmanje 5.000 Italijana, od kojih su mnogi bačeni u kraške jame foibe. Za nekoliko dana koliko su držali Trst, jugoslovenski partizani su pobili više hiljada ljudi. Stradanje svojih sunarodnika u Sloveniji i Hrvatskoj Italija obeležava 10. februara kao Nacionalni dan sećanja na izgnanstvo i foibe. Nove jugoslovenske vlasti su za Mađare spremile sličnu sudbinu kao za folksdojčere, ali je ulazak Mađarske u sovjetsku sferu promenio njihovu politiku. Kosovski Albanci su, prema istraživanju Igora Vukadinovića, stradali četiri puta manje u odnosu na njihov udeo u stanovništvu. Čak je i izvikana Drenička pobuna odnela relativno mali broj žrtava. To je paradoks svoje vrste, budući da su kosovski Albanci listom bili neprijatelji jugoslovenske države i znatno manje uključeni u pokret otpora od, recimo, Italijana.
Postupanje novog režima s neslovenskim manjinama pokazalo je kombinaciju etničkog i ideološkog kriterijuma. Mađari su bili pošteđeni zbog proleterskog internacionalizma, a kosovski Albanci u znak dobre volje pred buduće ujedinjenje sa Albanijom.
Sve do februara 1945. godine ljudi su ubijani bez pravih suđenja. Pobednici u ratu su, u nekim slučajevima, unapred odlučili koje kategorije stanovništva žele da pobiju, ne samo vojvođanske Nemce i Italijane u Istri i primorju. Đilas svedoči: „Još pre našeg ulaska u Beograd ustanovili smo kriterijume po kojima će sledbenici Nedića i Ljotića biti ubijani na licu mesta. Ovo je već bilo objavljeno iako se većina sledbenika Ljotića i Nedića povlačila s Nemcima. Zasigurno je među ubijenima bilo i onih koje bi i najgori i najnepravedniji sud poštedeo.“ Na istom mestu Đilas zaključuje da su sudski procesi pobednicima građanskog rata „izgledali besmisleni, sem u spektakularnim slučajevima, kolovođama: ne može sud izricati stotine, hiljade sudskih presuda“. Blago rečeno. U stvarnosti se radilo o desetinama hiljada ljudi ubijenih bez suda.
TITOVA NAREDBA
KLASNA borba je u teoriji negirala nacionalni revanšizam, ali su Sovjeti već počeli sa etničkim čišćenjem čitavih naroda, a za njima Jugosloveni, Poljaci i Česi. Evo kako glasi Titova naredba izdata 16. oktobra 1944. godine Peki Dapčeviću, komandantu Drugog udarnog korpusa NOVJ: „Pošalji mi hitno preko Bele Crkve za Vršac jednu od najboljih jakih brigada, eventualno Krajišku. Potrebno mi je da očistim Vršac od švapskih stanovnika.“
SUTRA: LIKVIDACIJE SVEŠTENIKA TRGOVACA I INTELEKTUALACA