ORIGINALNA muzejska postavka iz muzeja Memorijalnog centra Jasenovac, čiji su autori bili najveći istraživači ustaške fabrike smrti Antun Miletić i Dragoje Lukić, za koju se smatralo da je zauvek izgubljena, vaskrsnuće uskoro u publikaciji posvećenoj 80-godišnjici proboja jasenovačkih mučenika. Naime, originalni artefakti sa izložbe su 1991. spaseni od Tuđmanovih snaga koje su imale zadatak da ih unište i prebačeni u Kozarsku Dubicu i čuvane u RS do 2000. kada su pod nejasnim okolnostima poslate Muzeju Holokausta u SAD, koji ih je ubrzo prosledio Hrvatskoj.
Lična arhiva
– Ovih dana završavamo pripremu publikacije “80 godina od oslobođenja Koncentracionog logora Jasenovac” Antuna Miletića, autora prve muzejske postavke koja više ne postoji. On je odlučio da sa timom saradnika objavi foto-album te prve postavke oplemenjen još nekim prilozima i neobjavljenim dokumentima, kao i recenzijom dr Efraima Zurofa, direktora centra “Simon Vizental” u Jerusalimu, u kojoj on daje osvrt o odnosu zvaničnika Republike Hrvatske na Spomen-područje Jasenovac i stavu da su zločinci i žrtve “pojedinci”, skrivajući tako genocidni program NDH – otkriva za “Novosti” novinar-istraživač i publicista Zoran M. Kos, bliski saradnik Antuna Miletića. U timu za izdavanje publikacije su i Željko Vujadinović, član Društva istoričara Republike Srpske i Društva istoričara Crne Gore, potpredsednik Skupštine Zadužbine “Jasenovac Donja Gradina” Janko Velimirović, dugogodišnji direktor Republičkog centra za istraživanje ratnih zločina RS angažovan u više udruženja sa ovom tematikom, Rajko Miljević angažovan na tehničkoj podršci i logistici.
Lična arhiva
Poslovično pažljiv i posvećen istraživanju, istoričar, penzionisani pukovnik JNA, Miletić je sačuvao fotografije eksponata i dokumenata koji su sistem logora Jasenovac prikazivali u pravom svetlu: kao operativnu instituciju za sprovođenje državnog projekta genocida Srba, Jevreja i Roma u NDH, kao i nezamislivo izopačene načine i alate koji su u tom državnom zločinu korišćeni. Na današnjoj postavci u Jasenovcu uopšte se ne vidi da su žrtve genocida u NDH bili Srbi, ni kakvim su zverskim metodima ubijani.
Specijalni ustaški izum – SRBOSJEK, Foto arhiva
Kada su 2004. hrvatske vlasti predstavile nove planove za spomen-obeležje u Jasenovcu tadašnja direktorka Nataša Jovičić je najavila promenu stalne muzejske postavke “da bi se izbeglo izazivanje straha i prestalo prikazivanje tehnologije smrti”. Memorijalni muzej Jasenovac je otvoren u novembru 2006. a iznad mračnog je polje staklenih panela sa upisanim imenima žrtava, bez oznake nacionalnosti. Direktor Vizentalovog centra Zurof je tu izložbu okarakterisao kao “postmodernističko smeće” i kritikovao je zbog uklanjanja ustaških instrumenata za ubijanje i nedostatka objašnjenja ideologije koja je dovela do zločina.
Objavljivanjem publikacije sa Miletićevom postavkom ta nepravda biće bar delimično ispravljena.
– Antun Miletić je najozbiljniji i najplodonosniji istraživač stradanja u koncentracionom logoru Jasenovac koji je o njemu do sada objavio oko 9.800 strana i zato ova publikacija treba da bude spomenik njegovom radu – naglašava Kos.
Lična arhiva
Kako je izgledala originalna postavka Memorijalnog muzeja Jasenovac svedočanstvo je ostavio 1988. kustos Dušan Kojović iz Muzeja revolucije BiH u Sarajevu:
– Autori stalne postavke su Antun Miletić i Dragoje Lukić. Najveći deo izložbenog prostora na postavci posvećen je glavnom i po zlu najpoznatijem logoru uništenja. Veoma su impresivni, upravo šokantni brojni muzejski eksponati koji dokumentovano govore o načinima i vrstama likvidiranja na stotine hiljada zatvorenika. Zatvorenici su u velikom broju sadistički ubijani kamama, bajonetima, sekirama, bradvama, noževima, čekićima, kočevima, gvozdenim šipkama, drvenim maljevima itd. Masovna ubistva su vršena – pored manjeg broja zatvorenika koji su ubijeni vatrenim oružjem – klanjem, udaranjem tupim predmetima, spaljivanjem u krematorijumima, vešanjem, davljenjem u vodi i na druge načine. U logoru Jasenovac na najzverskiji način ubijeno je više od 10.000 dečaka i devojčica – opisao je Miljević.
vikipedija
U gornjem segmentu postavke bio je izložen friz fotografija velikih formata koje su na dokumentaran način isticale dramatiku zbivanja u logoru, u središnjem delu bili su istorijski dokumenti, a u donjem trećem segmentu vitrine sa memorijalnom dokumentacijom kao vidom neposredne i očigledne informacije, što izaziva jak utisak kod posetilaca.
Spomen-područje Jasenovac je osnovano tek 1961. a muzej mu je dodat tek 1968. jer, kako Miletić kaže, zbog bratstva i jedinstva ranije nije smelo ni da se zucne o kompleksu logora smrti. Uprava nad njime je podeljena između jugoslovenskih socijalističkih republika Hrvatske i Bosne i Hercegovine, jer se sistem logora prostirao sa obe strane Save. Glavno jasenovačko stratište, grobna polja u Donjoj Gradini u BiH, gotovo da nisu istraživana.
FOTO: Arhiva novosti
– Geografski Donja Gradina se nalazi na ušću reke Une u Savu ili između Une, Save i rečice Rakovice. Od januara 1942. pa do kraja aprila 1945. Gradina je bila najveće stratište jedinstvenog Koncentracionog logora Jasenovac. Koliko je tu ubijeno i pokopano logoraša nije tačno utvrđeno. Propušteno je mnogo godina posle Drugog svetskog rata da bi tek 1961. izašla prva komisija na stratište Gradina, zatim 1964, 1965, 1976. i 1986. Istraženo je samo oko 20 odsto područja, što ne pruža mogućnost utvrđivanja tačnog broja ubijenih i pokopanih. Simo Brdar tvrdi da postoje dokazi “o 366.000 žrtava na ovim stratištima”. Krivicu za neistraženo područje Donje Gradine snose tadašnje vlasti Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije u okviru SFRJ – objašnjava Miletić.
On naglašava da se “išlo linijom skrivanja istine” u nastojanju da se zaboravi “bratoubilački rat” i spreči mržnja.
– Međutim, motiv sputavanja mržnje iskorišćen je u sasvim suprotne svrhe, za skrivanje istorijske istine o Holokaustu i genocidu. Ne može opstati teza – pojedinac je zločinac, niti žrtva je pojedinac. Holokaust i genocid su proizišli iz ustrojstva ustaške NDH i njenog zakonodavstva – insistira Miletić.
Muzej u Jasenovcu
On podseća da je na postavci iz 1988. čiji je on autor, bilo jasno naznačeno ko je zločinac i kome narodu su pripadale žrtve. Današnja postavka prikazuje stvari drugačije.
– Sadašnja koncepcija zasniva se na tome da su u Jasenovcu stradale žrtve pojedinci, ne pominje se poreklo ubijenih, samo slike i imena poređana po abecednom redu – kaže Miletić.
Kada je 1990. Franjo Tuđman izabran za predsednika Hrvatske, on je odmah u praksu sproveo svoje revizionističke stavove o Jasenovcu i status spomen-područja degradirao na status parka prirode. Kada je Hrvatska proglasila nezavisnost i započela rat za otcepljenje od SFRJ u junu 1991. spomen-područje Jesenovac se našlo u dve odvojene države. Deo u Donjoj Gradini pripadao je BiH, koja je još uvek bila deo Jugoslavije i Simo Brdar, pomoćnik direktora Spomen-područja, svestan namera Tuđmanovih vlasti da unište artefakte i dokumentaciju, u avgustu 1991. preneo je deo materijala u Kozarsku Dubicu.
Hrvatske snage su u septembru 1991. upale u spomen-područje i muzej koje su devastirale i opljačkale. Kada ih je posle mesec dana proterala JNA, Brdar je sakupio ono što je preostalo od muzejskih eksponata i dokumentacije i preneo u BiH.
Američki izvori navode da su krajem 2000. godine, kolekcije iz Jasenovca prebačene u Memorijalni muzej Holokausta Sjedinjenih Država (USHMM), nakon sporazuma sa vladom Republike Srpske. Godinu dana kasnije, taj muzej je prebacio kolekcije u Hrvatsku i poklonio ih Memorijalnom centru Jasenovac.
vikipedija
MISTERIOZNA “SEOBA” U AMERIKU
ORIGINALI zbirke iz Jasenovca čuvani su do 1999. u Kozarskoj Dubici, kaže Zoran M. Kos:
– Kada sam imenovan za direktora u Radio-televiziji Kozarska Dubica zaposleni su me uveli u prostoriju koja nije imala ni sigurnu bravu, ni rešetke na prozorima, a u njoj se nalazila građa iz muzeja iz Jasenovca popakovana u vojne aluminijumske kutije. Tražio sam od opštine adekvatne bezbedne prostorije i izvršni odbor je doneo odluku da se ona smesti u stan gde je živeo i čovek zadužen za njeno čuvanje. Građa se tamo nalazila do 1999. kada je u Dubici počela da se pojavljuje tadašnja ministarka finansija u vladi RS. Ubrzo su za njom došli kamioni koji su građu odvezli u Banjaluku, odakle je otišla u Ameriku. Ovdašnji političari se i danas međusobno optužuju ko je građu iz Jasenovca predao, ili kako neki tvrde, prodao.